Ostatnie lata przyniosły ogromny wzrost popularności odtwarzania muzyki z płyt winylowych. Wieku z nas pamięta czasy jej świetności i cieszy się z powrotu zainteresowania tym nośnikiem. Są też tacy dla których pojęcia typu przedwzmacniacz, czy wkładka gramofonowa są całkowicie obce i stanowią przeszkodę by zainwestować w to medium. W poniższym tekście postaram się przybliżyć większość pojęć i definicji związanych z odtwarzaniem płyt gramofonowych.
Nazwa płyty winylowej pochodzi od tworzywa z jakiego jest ona wytwarzana czyli od winylu, który jest wytłaczany za pomocą specjalnych matryc umieszczonych w prasach. W rezultacie powstaje dysk o średnicy 30 centymetrów z wytłoczonym spiralnym rowkiem z zapisanym w nim sygnałem. Cały cykl produkcyjny jest przeprowadzany w miejscu zwanym tłocznią, z której trafia bezpośrednio do sprzedaży. Wspomniałem już, że płyta gramofonowa ma średnicę 30 centymetrów. Oprócz dysków w tym rozmiarze nazywanych potocznie longplay (z angielskiego - płyta długogrająca), istnieją płyty o mniejszych średnicach nazywane singlami, które służą do promocji płyty długogrającej i z reguły zawierają dwa, trzy utwory. Longplay i singiel oprócz innej średnicy różnią się też prędkością odtwarzania, która dla tej pierwszej wynosi 33 i 1/3 obrotów na minutę, a dla singla 45 obr/min.
Tyle o płycie. Czas zająć się urządzeniem dzięki któremu ją otworzymy, czyli gramofonem. Aby odtworzyć muzykę płyta musi wpierw zostać wprawiona w ruch obrotowy. Odbywa się to poprzez silnik napędzający talerz, na którym ją umieszczamy. Istnieją trzy podstawowe metody przeniesienia napędu: paskowy - pomiędzy silnikiem a talerzem znajduje się pasek, napęd bezpośredni - talerz jest umieszczony bezpośrednio na osi silnika, oraz napęd rolkowy, w którym pomiędzy silnikiem a talerzem znajduje się rolka. Obecnie najpopularniejsze są konstrukcje z napędem paskowym. Zmiana prędkości obrotowej odbywa się albo elektronicznie, albo mechanicznie poprzez przełożenie paska lub rolki w odpowiednie miejsce na osi silnika. Dawniej prędkość obrotową kontrolowało się ręcznie natomiast we współczesnych konstrukcjach za precyzyjne utrzymanie obrotów odpowiedzialny jest specjalny układ elektroniczny.
Płyta się kręci, pora zająć się ramieniem i zamontowaną na nim wkładką gramofonową. Oba wymienione komponenty mimo, że występują osobno są ze sobą ściśle powiązane. Zadaniem jakie ma do spełnienia ramię jest właściwe śledzenie rowka płyty w którym porusza się igła gramofonowa. A igła jest częścią składową wkładki, którą montuje się na ramieniu. Gwarancją poprawnej pracy igły jest zachowanie ściśle ustalonych parametrów z których najważniejszym jest siła z jaką igła naciska na powierzchnię płyty. Wartość tą zawierającą się w zakresie kilku gramów ustawia się najczęściej za pomocą obrotowej przeciwwagi zamocowanej na końcu ramienia. Oprócz tego ramię posiada układ kompensacji siły dośrodkowej (antyskating) oraz windę służącą do bezpiecznego opuszczania i unoszenia igły z powierzchni płyty.
A w jaki sposób z wytłoczonych na płycie rowków powstaje dźwięk? Otóż igła poruszając się w rowku generuje drgania, które są przetwarzane we wkładce gramofonowej na sygnał elektryczny. Dzieje się tak za sprawą układu cewek i magnesów, które ze względu na rozwiązania konstrukcyjne dzielą się na systemy z ruchomą cewką (MC) oraz z ruchomym magnesem (MM).
Sygnał elektryczny wygenerowany we wkładce jest zbyt niski by można go było bezpośrednio odsłuchać i musi zostać dodatkowo wzmocniony. Odbywa się to w specjalnym układzie elektronicznym, który nosi nazwę przedwzmacniacz gramofonowy. Rolą przedwzmacniacza jest nie tylko wzmocnienie sygnału pochodzącego z wkładki. Musi go dodatkowo wyrównać, bowiem ze względów technicznych w trakcie zapisu dźwięku na płycie winylowej sygnał jest poddawany korekcji, która polega na obniżeniu poziomu basów i podbiciu sopranów. Właśnie dlatego do wzmocnienia sygnału z wkładki niezbędny jest specjalny układ, który czasem jest wbudowany w gramofon, czasem można go znaleźć na wyposażeniu amplitunera czy wzmacniacza a czasem występuje jako samodzielne urządzenie.
